Chu Vũ Vương

Chu Vũ Vương (chữ Hán: 周武王, 1110 TCN – 1043 TCN), tên thật là Cơ Phát (姬發), còn được gọi nhật danh là Vũ Đế Nhật Đinh (珷帝日丁), là người sáng lập triều đại nhà Chu trong lịch sử Trung Quốc. Ông trị vì nước Chu (vốn là chư hầu của nhà Thương) 14 năm, sau đó lật đổ nhà Thương của Trụ Vương tàn bạo và chính thức trở thành vua nhà Chu, cai trị toàn cõi Trung Quốc từ năm 1046 TCN đến 1043 TCN. Triều đại mà Chu Vũ Vương kiến lập kéo dài tới 867 năm—được xem là triều đại lâu nhất trong lịch sử Trung Quốc.

Chu Vũ Vương thường được nho gia đánh giá cao, sánh cùng Chu Văn Vương, Nghiêu, Thuấn, Đại Vũ và Thành Thang như những vị minh quân tiêu biểu trước thời kỳ Nhà Tần. Dưới đây là toàn bộ thông tin chi tiết về cuộc đời, sự nghiệp cũng như tầm ảnh hưởng của ông trong văn hóa và lịch sử Trung Hoa.

Xem thêm: Thái Ất Chân Nhân

1. Thân thế Chu Vũ Vương

Chu Vũ Vương sinh năm 1110 TCN (có nguồn cho rằng năm 1137 TCN), là con trai thứ hai của Tây Bá Hầu Cơ Xương (sau được truy tôn là Chu Văn Vương) và Thái Tự.
Anh cả ông là Bá Ấp Khảo mất sớm; Chu Vũ Vương trở thành người kế vị sự nghiệp của cha. Ông có tám người em cùng mẹ, trong đó Chu Công Đán nổi tiếng nhất, cùng ông phò tá Cơ Xương trong việc cai quản chư hầu nước Chu.
Sách Lễ ký ghi chép rằng Cơ Phát chỉ kém cha 15 tuổi (tức khi Cơ Xương mất ở tuổi 91, Vũ Vương khoảng 76 tuổi). Tuy nhiên, nhiều sử gia hiện đại nghiêng về giả thuyết ông sinh năm 1110 TCN, vì độ tuổi sinh con của cha ông (13 tuổi) không hợp lý.

2. Kế thừa cơ nghiệp

Xem thêm: LƯỠNG LONG CHẦU NGUYỆT

Khi còn sống, Cơ Xương đã nhiều lần tiến quân về phía đông, diệt những chư hầu thân Thương như Côn Ngô, Sùng, mở rộng vùng kiểm soát xuống nam sông Vị, hình thành thế “ba phần thiên hạ chiếm hai”.
Sau khi Cơ Xương mất (năm 1135 TCN), Cơ Phát chính thức lên ngôi Tây Bá Hầu, tiếp tục trọng dụng Khương Tử Nha làm quân sư, bổ nhiệm Chu Công Đán làm Tể tướng. Ông củng cố nội chính, duy trì quân đội và xây dựng lực lượng vững chắc để chờ thời cơ diệt Trụ.
Luận ngữ, thiên Thái Bá, dẫn lời Khổng Tử khen ngợi Vũ Vương “ăn uống đạm bạc nhưng tế lễ quỷ thần rất thịnh soạn”, nhấn mạnh đức tính cần kiệm, hết lòng vì dân của ông.

3. Ra quân diệt Trụ

Năm 1126 TCN, Cơ Phát dời đô từ đất Phong về đất Cảo, tiếp tục biểu thị quyết tâm tiến về đông. Lúc này, Trụ Vương ngày càng bạo ngược, giết hại trung thần Tỷ Can, giam cầm Cơ Tử, khiến lòng dân oán hận.
Năm 1124 TCN, thấy thời cơ đã chín muồi, Cơ Phát kêu gọi các chư hầu liên minh diệt Trụ. Ông tập hợp binh lực: 300 cỗ xe, 45.000 giáp sĩ và 3.000 dũng sĩ.
Tháng 12 âm lịch năm 1124 TCN, liên quân chư hầu hội tại Mạnh Tân. Qua bài diễn thuyết Thái thệ, Cơ Phát nêu rõ tội ác của Trụ để chính danh khởi binh.
Đến tháng 2 âm lịch năm 1123 TCN, ông tiến quân đến Mục Dã (gần Triều Ca, kinh đô nhà Ân). Trụ Vương mang hàng chục vạn quân ra nghênh chiến nhưng tinh thần quân lính bạc nhược, phần đông nô lệ bị áp bức cũng quay giáo bỏ chạy. Trụ vương bèn chạy về Lộc Đài tự thiêu.

Xem thêm: Truyền thuyết về Na Tra

4. Dựng nhà Chu, phong chư hầu

Sau khi diệt Trụ, Cơ Phát tiến vào Triều Ca, lên ngôi Thiên tử, lập ra nhà Chu. Ông truy tôn cha là Cơ Xương làm Văn Vương (Chu Văn Vương).
Vũ Vương cho con Trụ Vương là Vũ Canh (Lộc Phủ) tiếp tục cai trị đất Ân để giữ hương hỏa, nhưng lại phong ba em trai (Quản Thúc, Hoắc Thúc, Sái Thúc) ở ba khu vực xung quanh Triều Ca làm Tam giám, nhằm giám sát Vũ Canh.
Sau đó, Vũ Vương thực hiện các biện pháp an dân, cứu trợ dân nghèo, phong chư hầu cho các công thần:
- Khương Tử Nha ở đất Doanh Khâu, lập nước Tề.
- Chu Công Đán ở Khúc Phụ, lập nước Lỗ.
- Thiệu Công Thích ở Yên.
Ông cũng dự định dựng Đông đô tại Lạc Ấp (Lạc Dương ngày nay) để tiện cai quản, nhưng chưa kịp hoàn thành. Sau này, Chu Công Đán thay ông thực hiện.

Qua đời

Năm 1116 TCN, Chu Vũ Vương lâm bệnh qua đời, truyền ngôi cho con nhỏ là Cơ Tụng (tức Chu Thành Vương). Em ông, Chu Công Đán, đảm nhận việc phụ chính.
Triều đại nhà Chu do ông sáng lập kéo dài 867 năm—một trong những triều đại lâu bền nhất trong lịch sử phong kiến Trung Hoa.

5. Gia quyến

Cha: Cơ Xương (Chu Văn Vương)
Mẹ: Thái Tự
Vương hậu: Ấp Khương (邑姜), con gái Khương Tử Nha
Con cái:
- Chu Thành Vương (Cơ Tụng)
- Vương tử Cơ Quốc (Vu thúc Quốc)
- Vương tử Cơ Ngu (Đường thúc Ngu)
- Đại Cơ (gả cho Trần Hồ công)

6. Trong văn hóa

Chu Vũ Vương xuất hiện trong tiểu thuyết “Phong Thần diễn nghĩa” của Hứa Trọng Lâm với hình tượng gần gũi lịch sử: văn võ song toàn, mang chân mệnh đế vương, được chư thần giúp sức lật đổ nhà Thương.
Tuy có yếu tố hư cấu, nhiều chi tiết trong tác phẩm vẫn bám sát các sự kiện lịch sử và truyền thuyết về ông.

Chu Vũ Vương được hậu thế ghi nhớ không chỉ vì chiến công lật đổ nhà Thương, mà còn nhờ tầm nhìn xa trong việc tạo dựng nền móng chính trị—kinh tế vững chắc của nhà Chu. Công nghiệp của ông đã mở ra thời kỳ Tây Chu, từng bước xác lập các chuẩn tắc lễ nhạc và ảnh hưởng sâu rộng đến văn hóa Trung Hoa về sau.